Dharavi

Onze chauffeur meldt zich klokslag tien uur bij het hotel. Onderweg zal hij de gids oppikken. Wanneer die niet op tijd op de afgesproken plek blijkt te zijn, toont hij zich geïrriteerd. Dat heb je met moslims, is zijn verklaring. Reeds eerder heeft hij ons duidelijk gemaakt dat moslims slechte mensen zijn. We laten het telkens maar aan ons voorbij gaan, maar realiseren ons dat we een inkijkje krijgen in één van de grotere problemen van India.
Hij sluit af met het advies om de gids vooral geen fooi te geven.

Na wat wachten daagt de gids op. Met zijn netjes getrimde ringbaard en de verdere stoppelbaard toont hij zich een moderne Indiër. De ‘normale man’ komt namelijk met snor, zonder baard en al helemaal niet met stoppels.
Zoals je van een gids mag verwachten, communiceert hij gemakkelijk. Dat staat in prettig contrast met onze chauffeur. Aan wie gaan we nou een fooi geven…?

We steken met hem de weg en de spoorlijnen over bij Mahir Junction. Hij stopt op de voetgangersbrug over de rails en legt uit dat dit station belangrijk is voor de activiteiten in Dharavi. Dat wordt duidelijk wanneer we verschillende mannen met enorme ladingen op hun hoofd voorbij zien komen.

Voordat we verder gaan krijgen we een paar feiten: om en nabij een miljoen mensen op ongeveer tweehonderd hectare. Als je daar wat mee husselt, dan kom je uit op ongeveer twee vierkante meter gemiddeld per persoon. Dat halen ze op sommige plekken in Tokyo met hoogbouw misschien ook, maar hier komen ze in de regel niet verder dan één verdieping.

De gids geeft aan dat we eerst naar meer bedrijfsmatige activiteiten gaan kijken en daarna naar woningen. Het is prima als we het eerste willen fotograferen, maar niet de woongelegenheden. Omdat we sowieso moeite hebben met het contrast dat door ons bezoek zichtbaar wordt, besluiten we helemaal geen foto’s te nemen.

Werken

Eerst de bedrijfsmatige activiteiten dus.
Dharavi blijkt hoog te scoren in de voorbereiding van recycling, zoals plastic en metaal van elkaar en in soorten scheiden en klein maken. Verder vindt er veel confectiewerk plaats: de stof wordt op rollen aangevoerd en verlaat de slum als gereed en gelabeld product. Veelal westerse merken, maar op de labels trots ‘Made in India’.
Daarnaast diverse vormen van metaalbewerking, tot aluminium gieten toe. Ook bewerking van huiden tot geverfd leer met geperste structuur.
We zien het allemaal. Komen door smalle straatjes waar waterleidingen over de grond lopen en de elektriciteitsleidingen als een warrig netwerk overal bovenlangs hangen. En zien donkere, warme en kleine werkplaatsen. Met mensen, veelal mannen, die duidelijk een gemeenschap vormen. Wij kijken naar hen, zij naar ons; in die zin is er balans. In andere zin natuurlijk helemaal niet. Maar er wordt toch vaak met vriendelijke lach teruggegroet. Soms ervaren we een ontmoeting als pijnlijk, maar na een gulle lach en een duimpje, als een warm contact, hoe vluchtig ook.

Naast het meer industriële zien we ook activiteiten ten behoeve van de lokale economie: lunchbereiders, kappers, wassers, eetgelegenheden, groentemarkten, kortom alles wat nodig is om de slum te doen draaien. De meeste bewoners komen daarom ook amper Dharavi uit.

Wonen

Hoewel we boven de werkplaatsjes verdiepingen zien, blijken die slechts gebruikt voor de arbeiders die zonder gezin hier zijn. Zij wonen dan met vier in een kleine ruimte. Er zijn soms twee van die ruimtes boven één werkplaats.
Gezinnen leven in een ander gedeelte van de slum. Wanneer we daardoor lopen is dat een geheel andere sfeer. Nauwe, maar wel redelijk schone straatjes, waar een tweede persoon je nauwelijks kan passeren. De smalheid laat weinig daglicht toe. We zien veel vrouwen en kinderen. Er wordt gekeken, gegroet en gelachen. Niet door ieder, maar toch redelijk vaak. En door half open deuren en langs gordijnen kunnen we soms een blik naar binnen werpen. En zien kleine, maar keurige woonruimtes. Met veel kleur en met mooie mensen. Soms is een dame bezig met het eten van vanavond, of met de verzorging van kinderen. De ontmoeting en de herkenning geeft het gevoel dat de kloof hier en daar overbrugd wordt. Of maken we onszelf iets wijs?

Handel

Aan het einde van de tour bezoeken we een lederwarenshop. Tassen, attaché’s, rugzakken, portemonnee’s, riemen, enzo, alles met een fraai Dharavi logo: een gekanteld hart in de buitenomtrek van de hoofdletter D. Het is duidelijk waarom we hier zijn. Maar gaan we aan die verwachting voldoen?
We hebben al snel twee mooie tassen gespot en besluiten dat we voor die bruine rugtas gaan. Als Jos informeert naar de vraagprijs, vernemen we een bedrag op Europees niveau. We krijgen er weinig beweging in en uiteindelijk komen we marginaal lager uit. Ach, we zien het maar als onze bijdrage aan het geheel, al is het onduidelijk aan wie dit ten goede komt.

We lopen naar de grote weg die dwars door de slum loopt. Daar pikt de chauffeur ons na enige tijd op. En nadat de gids is afgezet, worden we weer netjes naar ons hotel gebracht.
We verwerken de indrukken in gepaste rust. Dat betekent dat we alledrie even lekker hebben geslapen.

In een andere context

We gaan voor ons avondeten voor de tweede maal naar Shubh Sagar; eergisteren zijn we hier ook geweest. Het is een ‘pure veg. restaurant’, de kaart vermeld slechts de namen van de gerechten en de bediening heeft ernstig moeite met engels spreken. En toch gaan we hier graag weer heen. Want naast een enorme vriendelijkheid hebben ze hier een meer dan fantastische keuken. Die deels buiten blijkt te zijn overigens.